ADHD (Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi) jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neuropsychiatrycznych zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Aby postawić diagnozę ADHD, objawy muszą występować już w dzieciństwie – zaburzenie to nie pojawia się nagle w dorosłości. Mimo to, symptomy ADHD mogą być przeoczone na wczesnych etapach życia, co skutkuje późniejszym rozpoznaniem u dorosłych. Zdarza się również, że niektóre osoby doświadczają symptomów przypominających ADHD, takich jak impulsywność, które wynikają z przeżytych traum, szczególnie tych związanych z relacjami międzyludzkimi.
ADHD charakteryzuje się trzema głównymi grupami objawów: deficytem uwagi, impulsywnością i hiperaktywnością. Współczesne badania wykazują, że ADHD może utrzymywać się także w wieku dorosłym, zmieniając swoje formy ekspresji. Ważnym elementem zrozumienia ADHD jest uwzględnienie różnic płciowych, które wpływają zarówno na prezentowane objawy, jak i na diagnozowanie oraz terapię.
1. ADHD w Dzieciństwie – Różnice Między Chłopcami a Dziewczynkami
1.1. ADHD u Chłopców
Chłopcy stanowią większość dzieci diagnozowanych z ADHD. ADHD u chłopców najczęściej występuje w postaci podtypu hiperaktywno-impulsywnego, charakteryzującego się m.in.:
Nadmierną aktywnością fizyczną – Chłopcy często wykazują intensywną aktywność ruchową, co przejawia się bieganiem, wspinaniem i trudnościami w pozostawaniu w jednym miejscu, nawet w sytuacjach wymagających spokoju, np. w szkole (American Psychiatric Association, 2013).
Impulsywnością – Trudności z przewidywaniem konsekwencji swoich działań, przerywanie rozmów czy odpowiadanie przed zakończeniem pytania są częstymi symptomami (Biederman et al., 2002).
Deficytem uwagi – Problemy z koncentracją, częste rozpraszanie się i zmienianie aktywności (Hinshaw, 2003).
Widoczne symptomy ADHD u chłopców są często szybciej dostrzegane przez nauczycieli i rodziców, co prowadzi do wcześniejszej diagnozy (Gershon & Gershon, 2002).
1.2. ADHD u Dziewczynek
Objawy ADHD u dziewczynek mogą być mniej zauważalne, co prowadzi do częstszego niediagnozowania. U dziewczynek przeważa podtyp z przewagą deficytu uwagi. Typowe objawy ADHD u dziewczynek to:
Trudności w koncentracji – Dziewczynki mogą wydawać się „marzycielskie”, mają trudności w skupieniu się, co skutkuje problemami z organizacją i zapominaniem o zadaniach (Quinn & Madhoo, 2014).
Mniejsza impulsywność i hiperaktywność fizyczna – Zamiast wyraźnej nadpobudliwości ruchowej, u dziewczynek częściej występuje nadpobudliwość umysłowa, np. szybkie przeskakiwanie myśli (Rucklidge, 2010).
Wycofanie społeczne – Dziewczynki często wycofują się z interakcji społecznych, co może maskować ich objawy (Gershon, 2002).
Z tego względu ADHD u dziewczynek często diagnozowane jest dopiero w starszym wieku, gdy ich trudności zaczynają wpływać na wyniki w nauce.
2 ADHD u Dorosłych – Różnice Między Mężczyznami a Kobietami
2.1. ADHD u Mężczyzn
U dorosłych mężczyzn ADHD często przejawia się podobnie jak w dzieciństwie, choć objawy mogą ulegać pewnym zmianom. Typowe objawy obejmują:
Impulsywność – Mężczyźni z ADHD często podejmują pochopne decyzje bez przemyślenia konsekwencji (Barkley, 2008).
Problemy z zarządzaniem czasem – Mężczyźni z ADHD mają trudności z organizacją i terminowością, co prowadzi do problemów zawodowych (Kooij et al., 2010).
Hiperaktywność umysłowa – Nadmierna aktywność myśli, mimo zanikania hiperaktywności fizycznej (Biederman et al., 2012).
Zmienność zawodowa – Częsta zmiana ścieżek kariery z powodu trudności z koncentracją i organizacją (Barkley, 2015).
2.2. ADHD u Kobiet
Kobiety często diagnozowane są z ADHD w późniejszym wieku, ponieważ ich symptomy są mniej widoczne, a wiele z nich maskuje swoje problemy poprzez stosowanie narzędzi organizacyjnych. Typowe objawy to:
Przytłoczenie obowiązkami – Kobiety z ADHD często doświadczają chronicznego poczucia przytłoczenia zadaniami (Nadeau et al., 2005).
Trudności z organizacją – Pomimo stosowania narzędzi wspomagających, kobiety często zmagają się z chaosem organizacyjnym w życiu codziennym (Quinn, 2013).
Nadmierna analiza i zamartwianie się – Kobiety mają tendencję do nadmiernego zamartwiania się, co może prowadzić do trudności w podejmowaniu decyzji (Rucklidge & Kaplan, 2014).
Zmęczenie i wypalenie – Chroniczny stres wynikający z ADHD może prowadzić do wyczerpania i wypalenia (Nadeau, 2012).
Ciekawostki na temat ADHD i snu:
1. Zaburzenia snu są powszechne u osób z ADHD – Wiele dzieci i nastolatków z ADHD zmaga się z trudnościami w zasypianiu, przerywanym snem i problemami z porannym wstawaniem. Dysregulacja rytmu dobowego (zegara biologicznego) może dodatkowo pogłębiać problemy związane ze snem.
2. Regularna rutyna przed snem poprawia jakość snu – Konsystencja w godzinach kładzenia się spać oraz porannego wstawania może pozytywnie wpłynąć na jakość snu i zmniejszenie objawów ADHD. Nawet niewielkie zmiany, takie jak ustalenie stałego harmonogramu, mogą przynieść zauważalne efekty.
3. Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności (CBTI) – CBTI to skuteczna metoda leczenia problemów ze snem, szczególnie u osób z ADHD. Terapia ta uczy technik, które pomagają radzić sobie z myślami i zachowaniami utrudniającymi zasypianie.
4. Lepszy sen poprawia koncentrację i zachowanie – Poprawa jakości snu, szczególnie poprzez regulację rytmu dobowego, może znacznie poprawić funkcje poznawcze oraz zachowanie dzieci i młodzieży z ADHD.
4. Podsumowanie
ADHD to złożone zaburzenie, którego objawy różnią się w zależności od płci i wieku. U chłopców dominują objawy hiperaktywności i impulsywności, co prowadzi do wcześniejszej diagnozy, podczas gdy u dziewczynek ADHD często pozostaje niezauważone. W dorosłości, mężczyźni borykają się głównie z impulsywnością i trudnościami zawodowymi, natomiast kobiety zmagają się z deficytami organizacyjnymi i chronicznym stresem. Ważnym aspektem diagnostyki ADHD jest również zwrócenie uwagi na jakość snu, gdyż problemy ze snem mogą pogłębiać symptomy zaburzenia. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla skutecznej diagnozy i terapii.
Źródła:
- Barkley, R. A. (2015). *Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment*. New York: Guilford Press.
- Biederman, J., Faraone, S. V., & Spencer, T. J. (2002). Gender Differences in a Sample of Adults with Attention Deficit Hyperactivity Disorder*Psychiatry Research*, 49(1), 223-231.
- Quinn, P., & Madhoo, M. (2014). A Review of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Women and Girls: Uncovering This Hidden Diagnosis. *The Primary Care Companion for CNS Disorders*.