W dzisiejszym świecie coraz większą popularnością cieszą się alternatywne metody terapeutyczne oraz teorie parapsychologiczne, które obiecują skuteczne leczenie bez poparcia solidnymi dowodami naukowymi. Jednym z przykładów są „totalna biologia” i „ustawienia rodzinne Hellingera”(znane również jako ustawienia systemowe). Z perspektywy nauki są to jednak metody kontrowersyjne, których działanie nie zostało jednoznacznie potwierdzone badaniami. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, dlaczego warto podchodzić do nich krytycznie, oraz jak się mają do nich współczesne odkrycia z dziedziny epigenetyki, czyli nauki badającej wpływ czynników środowiskowych na dziedziczenie cech.
1. Czym jest „totalna biologia”?
Totalna biologia, zwana także „biologią totalną”, to podejście, które zakłada, że każda choroba ma podłoże emocjonalne. Zgodnie z tą teorią, choroby pojawiają się jako rezultat konfliktów emocjonalnych, które organizm somatyzuje (przenosi na ciało). Leczenie polega na rozpoznaniu i rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów, co ma rzekomo prowadzić do ustąpienia choroby.
Analiza krytyczna:
Totalna biologia jest krytykowana przez środowisko naukowe, ponieważ:
Brakuje solidnych badań naukowych potwierdzających jej skuteczność. Większość twierdzeń opiera się na anegdotycznych relacjach, które nie spełniają standardów naukowych.
Model ten pomija wiele czynników biologicznych, genetycznych i środowiskowych, które mogą wpływać na rozwój chorób.
Propagowanie totalnej biologii jako alternatywy dla konwencjonalnej medycyny może prowadzić do zaniechania rzeczywistego leczenia, co stanowi poważne ryzyko dla zdrowia pacjentów.
Przykład: Totalna biologia sugeruje, że rak piersi wynika z konfliktu związanego z matką lub dziećmi. Jednak z badań wiemy, że rak piersi ma złożone podłoże genetyczne, hormonalne i związane z trybem życia, i nie można go wyjaśnić w tak uproszczony sposób.
2. Ustawienia rodzinne Hellingera
Ustawienia rodzinne, opracowane przez Berta Hellingera, zakładają, że niektóre problemy emocjonalne mogą wynikać z nierozwiązanych konfliktów rodzinnych, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. W praktyce terapeuta przeprowadza sesję, w której uczestnicy „ustawiają” rodzinę pacjenta, odgrywając role jego członków. Dzięki temu pacjent ma rzekomo dotrzeć do źródeł swoich problemów.
Analiza krytyczna:
Ustawienia systemowe również budzą kontrowersje:
Metoda ta nie posiada solidnych podstaw teoretycznych ani dowodów naukowych. Istnieje niewiele badań o odpowiedniej jakości, które potwierdzają skuteczność tej techniki.
Niektórzy eksperci zwracają uwagę, że metoda ta może być wręcz szkodliwa, ponieważ opiera się na sugestii i interpretacji terapeuty, co może prowadzić do fałszywych wspomnień lub przerysowania problemów rodzinnych.
Przykład: Pacjent z depresją może w trakcie ustawienia odkryć „źródło” swojego problemu w przeszłych konfliktach rodzinnych, jednak takie rozwiązanie ignoruje rzeczywiste czynniki biologiczne, które mogą wpływać na rozwój zaburzeń psychicznych, takie jak chemia mózgu, genetyka czy indywidualne doświadczenia życiowe.
3. Epigenetyka – czym jest naprawdę?
Często do teorii takich jak totalna biologia i ustawienia systemowe przypisuje się błędne rozumienie epigenetyki, sugerując, że traumy emocjonalne mogą wpływać na naszą genetykę w sposób „magicznym”. Epigenetyka bada zmiany w ekspresji genów, które nie są związane ze zmianami w sekwencji DNA, ale są spowodowane czynnikami zewnętrznymi, takimi jak styl życia, dieta, stres czy środowisko.
Jednak:
Epigenetyczne zmiany mogą być dziedziczone, ale ich wpływ na rozwój chorób lub zachowań nie jest tak bezpośredni, jak sugerują niektóre alternatywne metody terapeutyczne.
Dziedziczenie zmian epigenetycznych jest skomplikowanym procesem, który nie może być wyjaśniony jako przenoszenie traum z pokolenia na pokolenie w sposób, jaki sugerują zwolennicy ustawień systemowych.
Przykład naukowy: Badania nad wpływem głodu na rozwój kolejnych pokoleń (badania nad głodem w Holandii w czasie II wojny światowej) wykazały, że dzieci matek, które cierpiały na niedożywienie, były bardziej podatne na otyłość czy cukrzycę. To zjawisko wynikało jednak ze zmian w ekspresji genów związanych z metabolizmem, a nie z „dziedziczenia traumy emocjonalnej”.
4. Dlaczego pseudonaukowe metody są popularne?
Pomimo braku naukowych dowodów, teorie takie jak totalna biologia i ustawienia systemowe cieszą się dużą popularnością. Powodów jest kilka:
Poszukiwanie prostych rozwiązań: Choroby i problemy emocjonalne są złożone, a alternatywne metody często oferują proste odpowiedzi i szybkie rozwiązania.
Efekt placebo: Niektóre osoby mogą odczuwać poprawę po sesjach alternatywnej terapii, co można tłumaczyć efektem placebo, a nie faktycznym działaniem metody.
Społeczna presja: Uczestnictwo w alternatywnych terapiach często wynika z nacisków społecznych lub popularności metody w określonych kręgach, gdzie wiara w skuteczność zastępuje sceptycyzm i krytyczne myślenie.
Podsumowanie: Dlaczego warto wybierać metody oparte na dowodach?
Niektóre alternatywne metody, takie jak totalna biologia i ustawienia rodzinne Hellingera, mogą dawać pacjentom nadzieję, ale niosą ze sobą także ryzyko. Brak dowodów naukowych oraz poważne ograniczenia tych metod sprawiają, że mogą one stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjentów, którzy rezygnują z konwencjonalnych, sprawdzonych terapii na rzecz niepotwierdzonych metod.
Zrozumienie i odpowiedzialność za własne zdrowie powinny iść w parze z wyborem metod, które zostały rzetelnie przebadane i przyniosły pozytywne efekty potwierdzone badaniami.
Źródła:
1. Shermer, M. (2011). The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies – How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. Times Books.
2. Lilienfeld, S. O., Lynn, S. J., Ruscio, J., & Beyerstein, B. L. (2010). 50 Great Myths of Popular Psychology: Shattering Widespread Misconceptions about Human Behavior. Wiley-Blackwell.
3. Carey, N. (2012). The Epigenetics Revolution: How Modern Biology Is Rewriting Our Understanding of Genetics, Disease, and Inheritance. Columbia University Press.
4. Pembrey, M., Saffery, R., & Bygren, L. O. (2014). "Human transgenerational responses to early-life experience: potential impact on development, health and biomedical research." Journal of Medical Genetics,
5. van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.